Uit het recent verschenen rapport “Veilig misstanden melden op het werk” van Berenschot, blijkt dat slechts 20% van de klokkenluiders zeggen positieve ervaringen te hebben met het melden van misstanden. Een niet zo’n verrassend percentage als gelet wordt op de sanctie mogelijkheden van werkgevers.
Bekend is dat veel klokkenluiders na een melding van een misstand met een angst en intimidatie cultuur geconfronteerd worden waar moeilijk tegen te strijden valt. Ondanks prachtige interne klokkenluiderregelingen waar de organisatie zich aan heeft verbonden. Die geven vorm en inhoud aan een juridische procedure als een melding eenmaal is gedaan.
Maar klokkenluiderregelingen bieden geen bescherming tegen moeilijk juridisch te vatten verschijnselen als mismanagement, pesten, grensoverschrijdend gedrag en een angst en intimidatiecultuur. Het onderzoek van Berenschot laat zien dat veel klokkenluiders negatieve gevolgen ondervonden, zoals ontslag, overplaatsing, buitengesloten worden door collega’s, verslechterd loopbaanperspectief of gevoelens van frustratie.
Jurisprudentie over klokkenluiders wijst uit dat werkgevers nog altijd vrij gemakkelijk van een klokkenluider af kunnen komen. Het huidige arbeidsrecht biedt hen daarvoor meer dan voldoende mogelijkheden. En werkgevers maken daar ook handig gebruik van. Gezien de versoepeling van het ontslagrecht zal dat in de toekomst niet gaan veranderen.
Economisch zijn veel misstanden te vatten onder de noemer mismanagement. En in dat begrip ligt, naast de aanbevelingen in het rapport van Berenschot, vermoedelijk ook de sleutel voor oplossingen om klokkenluiders een betere bescherming te geven. Mismanagement moet hoger op de agenda geplaatst worden van iedere interne toezichthouder. De verhoren van de parlementaire enquête woningcorporaties hebben dat wel aangetoond.
Als mismanagement in een organisatie wordt gesignaleerd dan is de kans groot dat het in alle managementlagen van de organisatie voor komt. En derhalve is het een taak van de interne toezichthouder om het bestuur van de organisatie bij zo’n vaststelling daarop fel aan te spreken. Blijft dat achterwege dan kan de juridische werkelijkheid het niet optreden tegen mismanagement als “falend intern toezicht” kwalificeren. Met als ultieme sanctie een aansprakelijkheid van de toezichthouder.
Onder de huidige wet en regelgeving kan een klokkenluider juridisch gezien dus soms beter zwijgen en misstanden niet direct melden zolang het dienstverband voortduurt. “Veilig misstanden melden op het werk” klinkt ambitieus maar zover is het in Nederland nog lang niet. Dat wil niet zeggen dat een misstand dan niet aan de kaak gesteld kan worden. Dat kan altijd nog zolang de misstand voortduurt of nog niet is verjaard. De veiligste weg is het aankaarten van een misstand op het moment dat de klokkenluider niet meer financieel of anderszins afhankelijk is van zijn werkgever. Een melding bij externe toezichthouders of bij officiële instanties die daarvoor opgericht zijn is dan vaak veel effectiever.
Beeld: Shutterstock
