Als Roel Janssen, financieel-journalist met drie decennia staat van dienst, gaat rekenen leidt dat vaak tot pijnlijke conclusies. De oud-NRC redacteur komt met een paar pikante nieuwe constateringen in de tweede druk van zijn bestseller Grof Geld (2010).
Zoals deze bijvoorbeeld: de beurszeperd bij de Zuid-Hollandse woningcorporatie Vestia behoort tot de grootsten ter wereld. ‘Met een verlies van 2,6 miljard euro (3 miljard dollar) staan Marcel de Vries en Erik Staal, de penningmeester en bestuursvoorzitter van Vestia, op de wereldranglijst naar de omvang van speculatieverliezen op de tweede plaats’, constateert Janssen in een geactualiseerde versie van het boek dat deze week uitkwam.
Janssen schrijft: ‘Slechts Jerôme Kerviel, een Franse beurshandelaar van Société Générale, wist in 2008 een groter bedrag te verspelen (4,9 miljard euro). Een handelaar van de Zwitserse bank UBS, Kweku Adoboli, kwam in 2012 tot 2,3 miljard dollar en de Brit Nick Leeson luidde in 1995 met een verlies van 1,4 miljard dollar de ondergang in van de beroemde Barings Bank. Kerviel werd tot 5 jaar gevangenisstraf veroordeeld, Adoboli tot 7 jaar, Leeson tot 6,5 jaar.’
Dan volgt een concluderend zinnetje met veel venijn: ‘Voor het speculatieverlies van Vestia is nog niemand aangeklaagd’.
De financieel journalist heeft in zijn nieuwe druk een reconstructie gemaakt van het grootste derivatenschandaal uit de vaderlandse geschiedenis en blijft verbaasd over het gebrek aan maatschappelijke onrust. ‘Over Libor is iedereen kwaad, want dat zijn bankiers. Dat is makkelijk scoren. Fraude bij een woningbouwcorporatie is niet sexy, terwijl het veel ernstiger is. Libor is vooral een buitenlandse aangelegenheid: de rentetarieven werden in Londen en New York vastgesteld. Iemand op het Rabo-hoofdkantoor in Utrecht zal vast een handtekening hebben gezet, maar over die tarieven zelf niet hebben onderhandeld.’
‘Bij Vestia werd de deal beklonken door slechts twee mensen: de voorzitter en de penningmeester. Die twee zijn met derivaten gaan gokken op een rentestijging. Dat is bloedlink. Als die stijging namelijk niet plaatsvindt, ga je vreselijk de mist in, omdat je te maken krijgt met verschrikkelijke hefboomeffecten. Dat valt niet meer goed te maken.’
De derivatenschandalen bij internationale banken steken volgens Janssen schril af bij het derivatendrama bij Vestia. Bij Vestia bedroeg de schade 2,3 miljard euro. ‘Uiteindelijk betalen de huurders nu 90 euro meer huur om dat gat te dichten’, zegt hij.
De financiële pitbull vindt het onverkwikkelijk dat de Vestia-mannen hebben lopen gokken met huurpenningen. ‘Als de rente daadwerkelijk was gestegen dan waren ze de helden van het jaar geweest, maar helaas. Toen de rente in Nederland bleef dalen, vooral als gevolg van de eurocrisis in Zuid-Europa, moest De Vries quitte of dubbel gaan spelen. Hij kon niet meer terug. In dat opzicht week zijn gedrag niet af van Kerviel en Leeson.’
Jansen vindt het ‘bizar’ dat De Vries wel wordt vervolgd voor omkoping, maar geen celstraf zal krijgen voor zijn onverantwoordelijke handelen. De Vries, de creatieve boekhouder, kreeg een deel van de provisie bij het afsluiten van de deals, en had er dus belang bij om door te gaan met zijn krankzinnige goklust met geld van anderen. ‘De Vries werd gefêteerd door de tussenpersoon die deals met de bank afsloot’, constateert Jansen.
De oud-NRC-scribent constateert dat De Vries als een lone wolf kon opereren, omdat het aangaan van financiële miljoenentransacties met een paar muisklikken geregeld konden worden. ‘Het zijn vaak eenlingen die met behulp van de nieuwste IT-voorzieningen orders kunnen plaatsen. Dat versterkt natuurlijk ook nog eens. De Vries had voor 24 miljard aan derivaten uitstaan. Dat is bijna 5 procent van het Bruto Nationaal Product!’
Janssen heeft ‘enige compassie’ met De Vries en bestuursvoorzitter Staal, een man die hij in zijn boek vergelijkt met Steve Jobs, maar vindt dat de gebroken heren hun straf niet mogen ontlopen. ‘Ze zijn geruïneerd. Alles zijn ze kwijt. Staal zit nog steeds in zijn buitenhuis in Bonaire. Die komt niet meer terug. Je zou kunnen denken: ‘Ach, laat toch’ Aan de andere kant: ze horen in de cel.’
Toch gaat dát niet gebeuren, vreest Janssen. De VVD maakte gisteren een nummertje met de oproep tot strengere fraudewetgeving (naar aanleiding van Libor), maar deze politieke bühnepraat zal niet veel uitrichten. ‘Deze zaken worden in Nederland niet streng bestraft’, zegt Janssen. ‘Hier zit je hoogstens een paar maanden vast.’
Bovendien is het niet in het belang van de politiek om hard in te grijpen in dit dossier. De auteur wijst er fijntjes op dat een groot deel van de toezichthouders bestaan uit politici, vooral PvdA-bestuurders. ‘Vanuit de woningcorporaties lopen allemaal links naar de PvdA en het CDA. Vertegenwoordigers van die partijen zijn prominent aanwezig in de toezichthoudende organen’, zegt Janssen.
Is dat de reden dat het niet groot wordt aangeroerd? PvdA-er Peter Noordanus, nu burgemeester van Tilburg, was Vestia-toezichthouder en presteerde het om zijn eigen partner Susan Baart naar binnen te schuiven als commissaris bij Vestia. ‘Dit is het maatschappelijke middenveld hè. Bankiers bashen is gewoon makkelijker’, grinnikt hij. ‘Dit raakt ook de instituties.’
Janssen is mild. Wie de cv’s van de huidige Vestia-toezichthouders bestudeert stuit nog steeds op beroepspolitici van CDA (Annelies de Groot), VVD (Margot Cooijmans) en vooral veel PVDA-ers. Meest pijnlijk is de positie van commissaris Hans van der Vlist.
Deze PvdA-bobo en oud-secretaris-generaal op het ministerie van VROM moet de rommel opruimen bij Vestia, terwijl hij zelf medeverantwoordelijk is voor even veel derivaten-ellende bij Slibverwerkingsbedrijf Noord-Brabant. Ook bij dit voormalige overheidsorgaan werd een soortgelijke verzekering afgesloten als bij Vestia met fatale gevolgen, zoals in de zomer van 2012 bekend onthuld. Van der Vlist is er sinds 2011 voorzitter van de raad van commissarissen.
Janssen: ‘Toen ik me hier in verdiepte, dacht ik: “Nou ja zeg, die lui zijn wel héél laks.” Wat ik schandalig vind is dat ze er allemaal mee zijn weggekomen. Ook het het Ministerie van VROM en Binnenlands Zaken, waar Vestia onder resulteerde, hadden dit moeten weten. Minister Donner en zijn opvolger Spies hebben zitten slapen.’
